Tiền. Đó là tác nhân vận hành cuộc sống của chúng ta. Đó là thứ hiện diện trong phần lớn, nếu không phải toàn bộ, các kế hoạch mà ta đặt ra hay các quyết định mà ta lực chọn trong đời. Trong bộn bề lo toan, ta hòa vào dòng người tấp nập mỗi sáng tinh mơ và trở về vào buổi xế chiều với chút miếng cơm trang trải cuộc sống.
Tiền khó đến mà dễ đi. Ý thức được điều này, ta đề cao giá trị của tiền và thường cảm thấy hoảng sợ, bàng hoàng hay ngán ngẩm trước một khoản chi tiêu lớn.
Trong tiếng Anh, để mô tả một khoản chi tiêu lớn, một thứ gì đó mắc tiền, ta thường dùng thành ngữ (idiom) cost an arm and a leg.
Vì sao tiền lại liên qua đến cẳng tay (arm) và cẳng chân (leg)? Có phải đây là cách ví von tiền có tay chân để chạy ra chạy vào túi của chúng ta? Hãy tìm hiểu về thành ngữ qua bài học này, bắt đầu với ví dụ sau:
- This mansion cost me an arm and a leg.
(Tòa dinh thự này đã tốn của tôi một cẳng tay và một cẳng chân.)
Định nghĩa
Cost an arm and a leg dịch theo nghĩa đen có nghĩa là (ai đó) phải trả một cẳng tay và một cẳng chân (cho một điều gì đó). Theo nghĩa bóng, thành ngữ này muốn nói rằng một vật gì đó là vô cùng đắt giá, mắc tiền.
Trở lại với thắc mắc ban đầu về mối liên hệ giữa tiền và các bộ phận trên cơ thể chúng ta. Cơ thể chúng ta là vô cùng quý giá; mỗi người sinh ra chỉ có một, và khi đã mất đi thì lấy lại được là điều hy hữu. Vì vậy, ta không dễ gì mà đánh đổi một phần cơ thể của chúng ta cho điều gì. Nếu ta cho rằng một vật gì đó đáng để chúng ta đánh đổi bộ phận trên cơ thể mình, vật đó ắt hẳn phải rất đắt tiền.
Các bạn lưu ý một điểm nho nhỏ về mối liên hệ giữa thành ngữ cost an arm and a leg và giá trị của vật gì đó (hay điều gì đó) mà ta đang nói đến. Về mặt khái niệm, ta dùng thành ngữ như một phép phóng đại để nói rằng vật đắt tiền mà ta đang bàn đến có giá trị cao đến nỗi mà phải tốn những bộ phận hầu như vô giá của cơ thể chúng ta mới có thể mua được; hay nói cách khác, giá trị của vật ta đang bàn đến được tôn lên ngang với giá trị của các bộ phận cơ thể chúng ta. Đây là một nghĩa tiêu cực (negative meaning); nó có hàm ý rằng bạn đang phàn nàn hay ngán ngẩm về thứ đắt tiền đó. Bạn lưu ý tránh suy nghĩ theo nghĩa tích cực (positive meaning) của chiều ngược lại, tức là hạ thấp giá trị của những bộ phận cơ thể vô giá xuống và gán chúng cho vật đắt tiền mà bạn đang nói đến, như thể vật này cũng vô giá giống như chúng vậy. Đây là cách hiểu sai ý nghĩa thành ngữ; ý nghĩa này không tồn tại, và bạn nên nhớ không bao giờ bị mắc bẫy khái niệm này.
Ngữ cảnh – cách dùng
Thành ngữ cost an arm and a leg được dùng trong những ngữ cảnh ít đòi hỏi tính trang trọng (informal register), trong cả văn viết (written) và đặc biệt là văn nói (spoken). Tuy vậy, bạn đừng quá lo lắng về ngữ cảnh sử dụng. Nói là informal, nhưng ít trang trọng là ít đến mức nào? Bạn có thể hiểu “ít” ở đây là ít hơn những mức cao nhất. Mặc dù thành ngữ này được sử dụng chủ yếu trong những ngữ cảnh giao tiếp bình dị, thân mật, có khi là xuề xòa, bạn sẽ thấy không ít các trường hợp nó xuất hiện trong sách báo. Điều này không phải là một hành vi ngôn ngữ hiếm gặp, và nó sẽ càng phổ biến hơn nữa trong tương lai, khi các phương tiện giao tiếp ngày càng dồi dào và ranh giới giữa formal register và informal register dần dần bị xóa mờ.
Ngoài ra, như đã nhắc đến bên trên, bản chất thành ngữ cost an arm and a leg có nghĩa tiêu cực nên nó phải được sử dụng trong những ngữ cảnh tiêu cực, khi người nói than phiền, phàn nàn, ngán ngẫm và có khi là bàng hoàng về một khoảng chi tiêu đắt tiền. Rất rất hiếm khi bạn gặp thành ngữ này trong một ngữ cảnh tích cực, trừ khi người nói muốn khoe khoang một cách khiêm tốn (humblebrag), giả bộ than phiền về một thứ gì đó đắt tiền mà họ sở hữu nhưng thực ra là muốn khoe khoang và tỏ ra kiêu hãnh rằng họ có nhiều tiền và có khả năng sở hữu nó.
Để hiểu được cách dùng thành ngữ, trước tiên ta cần hiểu cấu trúc đầy đủ của nó:
Something + cost + (someone) + an arm and a leg
(Cái gì đó + tốn + (của ai đó) + một cẳng tay và một cẳng chân)
Trong công thức trên, bạn lưu ý là động từ (verb) cost phải được chia cho đúng thì (tense) và phù hợp với chủ ngữ (subject). Bạn cũng lưu ý thêm là someone được đặt trong dấu ngoặc kép vì ta không nhất thiết luôn luôn phải nói rõ someone là ai; có khi ta không muốn nói, không cần nói, hoặc đôi khi ta muốn nói chung chung là một vật gì đó đắt tiền, bất kể ai trả tiền để mua nó, ví dụ:
- That helicopter must cost an arm and a leg.
(Chiếc máy bay trực thăng đó phải tốn một cẳng tay và một cẳng chân.)
Về mặt ngữ pháp, cost an arm and a leg là một cụm động từ (verb phrase) với động từ chính là cost và tân ngữ (object) bổ nghĩa cho động từ này là an arm and a leg. Nếu bạn nào thích đào sâu hơn thì sẽ nhận ra rằng động từ cost thực ra có hai tân ngữ, an arm và a leg, và hai tân ngữ này được liên kết với nhau bằng liên từ kết hợp (coordinating conjunction) and. Vì là cụm động từ, bạn có thể dùng thành ngữ trong bất kỳ trường hợp nào mà bạn có nhu cầu miêu tả hành động của một chủ thể nào đó, ví dụ:
- Tuition fees increased once again, costing parents an arm and a leg.
(Học phí lại tăng một lần nữa, làm các bậc cha mẹ tốn một cẳng tay và một cẳng chân.)
Ngoài ta, vì là cụm động từ, thành ngữ cost and arm and a leg có thể được dùng làm vị ngữ (predicate) trong một câu (sentence) hoặc trong một mệnh đề (clause). Vai trò vị ngữ thực ra là chức năng ngữ pháp phổ biến nhất của thành ngữ này.
Nguồn gốc
Đọc từ đầu bài học đến đây, hy vọng bạn đã tạo được trong đầu mối liên hệ giữa thành ngữ cost an arm and a leg và khái niệm đắt tiền. Nhưng, bạn có tự hỏi từ khi nào mà mối liên hệ này được hình thành trong suy nghĩ con người?
Có hai lời giải thích cho nguồn gốc tiềm năng của thành ngữ này – một mang tính giải trí là chủ yếu, và một khá ảm đạm.
Nguồn gốc tiềm năng thứ nhất của thành ngữ bắt nguồn từ đời sống hàng ngày của xã hội ngày xưa. Trước khi máy chụp hình được phát minh và trở nên phổ biến rộng rãi, con người phải dựa vào hội họa thủ công để lưu lại hình ảnh của mình. Theo lời truyền miệng, các họa sĩ vẽ tranh chân dung (portrait) ngày xưa yêu cầu khách hàng phải trả thêm tiền nếu họ muốn họa sĩ vẽ thêm những bộ phận khác trên cơ thể ngoài những bộ phận trong một bức tranh chân dung thông thường, tức là đầu, cổ và phần thân ngang vai. Nghe có vẻ hợp lý phải không? Suy cho cùng, nếu bạn ở vị trí của người họa sĩ, tội gì bạn không đòi thêm tiền khi bạn phải tốn nhiều công hơn để vẽ những bộ phận cơ thể nằm ngoài khung hình chân dung, chưa kể là khung tranh mà bạn chọn có khi phải lớn hơn khung tranh chân dung thông thường và bạn phải tốn nhiều mực hơn để vẽ. Tuy nhiên, lời giải thích này mang tính chất giải trí nhiều hơn là yếu tố lịch sử. Thực vậy, không có bằng chứng nào cho thấy rằng các họa sĩ ngày xưa tính tiền công vẽ tranh, hay định giá một bức tranh, dựa trên số lượng bộ phận cơ thể được vẽ.
Nguồn gốc tiềm năng thứ hai của thành ngữ là từ cuộc chiến tranh thế giới thứ hai (World War II). Ai trong chúng ta cũng biết chiến tranh nói chung, cũng như Thế chiến thứ hai nói riêng, là giai đoạn lịch sử ảm đạm và đầy tang thương. Loài người, bất kể thuộc phe nào trong chiến tranh và bất kể vì động cơ gì, đều phải trả giá rất đắt và sống cuộc sống u ám lầm than để đạt được mục đích lớn lao mà họ mong muốn. Thế chiến thứ hai lấy đi biết bao nhiêu sinh mạng và để lại nhiều mảnh đời thương binh lây lất, mất tay mất chân. Một cách tình cờ hay cố ý, trong kho tư liệu tiếng Anh được viết vào giai đoạn này có tồn tại thành ngữ cost and arm and a leg với ý nghĩa nói đến giá trị đắt tiền, khiến cho nhiều người tin rằng đây là nguồn gốc của thành ngữ.
Những biến thể
Để kết thúc bài học, chúng ta sẽ điểm qua vài biến thể của thành ngữ cost and arm and a leg. Đa phần các biến thể tận dụng cụm từ tân ngữ an arm and a leg trong những ngữ cảnh và cấu trúc câu phù hợp.
Đầu tiên, bạn có để ý thấy, nếu ở vị trí của người phải trả tiền cho món đồ đắt giá, việc dùng thành ngữ cost an arm and a leg làm cho bạn cảm thấy hơi bị động (passive)? Đúng là đây không phải là một cấu trúc câu bị động (passive voice), nhưng bạn có thấy bạn ở thế bị động, bị vật đắt giá làm cho tốn tiền? Nếu muốn thay đổi tính chất diễn đạt sang thế chủ động (active), bạn có thể thay động từ cost bằng spend (chi trả) để có cụm động từ spend an arm and a leg (chi trả một cẳng tay và một cẳng chân). Hãy so sánh ví dụ ở đầu bài và ví dụ với động từ spend để thấy rõ hơn điều này:
- This mansion cost me an arm and a leg.
(Tòa dinh thự này đã tốn của tôi một cẳng tay và một cẳng chân.)
- I spent an arm and a leg on this mansion.
(Tôi chi trả một cẳng tay và một cẳng chân cho tòa dinh thự này.)
Ngoài động từ spend, bạn cũng có thể dùng động từ pay (chi trả), cụ thể là pay an arm and a leg, với ý nghĩa và hiệu ứng diễn đạt tương tự. Ví dụ:
- I paid an arm and a leg for this mansion.
(Tôi chi trả một cẳng tay và một cẳng chân cho tòa dinh thự này.)
Bạn nhớ lưu ý rằng khi thay đổi động từ, cấu trúc câu cũng bị thay đổi theo. Ngoài ra, giới từ (preposition) đi kèm với từng động từ spend và pay phải phù hợp. Như trong hai ví dụ trên, bạn thấy giới từ on được dùng cho động từ spend và giới từ for được dùng cho động từ pay, theo các cấu trúc câu dưới đây:
Somebody + spend + an arm and a leg + on + something
(Ai đó + chi trả + một cẳng tay và một cẳng chân + cho + cái gì)
Và:
Somebody + pay + an arm and a leg + for + something
(Ai đó + chi trả + một cẳng tay và một cẳng chân + cho + cái gì)
Nếu xem an arm and a leg là một khoản tiền, một cái giá phải trả, bạn có thể đặt cụm từ này vào những cấu trúc thường được dùng để nói về giá tiền, đơn cử là cấu trúc:
Be + worth + an arm and a leg
(Động từ to be + đáng giá + một cẳng tay và một cẳng chân)
Ví dụ:
- This mansion is worth an arm and a leg.
(Tòa dinh thự này đáng giá một cẳng tay và một cẳng chân.)
Ngoài ra, ta cũng có thể đặt khái niệm này vào cụm từ the price of an arm and a leg (giá một cẳng tay và một cẳng chân). Ví dụ:
- This mansion was bought at the price of an arm and a leg.
(Tòa dinh thự này đã được mua với giá một cẳng tay và một cẳng chân.)
- At the price of an arm and a leg, you can own this mansion.
(Với giá một cẳng tay và một cẳng chân, bạn có thể sở hữu tòa dinh thự này.)
Cuối cùng, bạn sẽ thấy, trong nhiều trường hợp, vị trí của hai tân ngữ trong thành ngữ gốc, tức là an arm và a leg, bị thay thế cho nhau để tạo thành cost a leg and an arm. Một biến đổi vô cùng nhỏ nhưng khá vui nhộn phải không? Có thể tại một nơi nào đó vào một thời điểm nào đó trong quá khứ, có ai đó quên nguyên văn thành ngữ gốc là gì và đã chế ra biến thể này. Dưới đây là một ví dụ nhanh để bạn quen tai với phiên bản mới này:
- This mansion cost me a leg and an arm.
(Tòa dinh thự này đã tốn của tôi một cẳng chân và một cẳng tay.)
Nhắn nhủ với bạn rằng nếu muốn dùng phiên bản này thì bạn nhớ dùng các mạo từ (article) a và an cho đúng nhé; không khéo là sơ sẩy, nói an leg và a arm đấy!
Vậy là hết bài!
Bạn còn điều gì thắc mắc về bài học? Điều gì về tiếng Anh đang làm bạn trằn trọc, ăn không ngon, ngủ không yên? Hay đơn giản là bạn chỉ muốn say “Hi!”? Hãy để lại lời bình luận bên dưới hay gửi email về địa chỉ contact.engbits@gmail.com nhé!